reading

SHOWTIME

Jazz an buzz-fhocal nua a sheol isteach i bPáras sna fichidí, aniar ar an aer, agus bhí blas úr Meiriceánach á lorg ar gach aon ghné de shaol na siamsaíochta. Ar chúl stáitse na Folies Bergère agus an Casino de Paris, bhí le music-hall agus le show i mbéal gach éinne mar mhúnla don ré úr.

D’oir fuinneamh fuascailteach an jazz, anam seanda na blues faoin gcuing ag spréachadh faoi chulaith nua, d’fhiabhras na ré, mar a bheadh tonn reatha a bhí ag cruinniú treise amuigh san Atlantach ag briseadh ar deireadh ar bhruacha an Seine. Bhí ré na Meiriceánach tagtha. Fós féin, níorbh aon jazz snasta a bhí le clos ag gnáthmhuintir na cathrach, oibrithe agus máithreacha lena leanaí ag snámh san abhainn chéanna i mbrothall an tsamhraidh, ach slabáil uisce lathaí.

Bhí turasóirí agus ceoltóirí Meiriceánacha amuigh faoin gcathair ó oíche go maidin, iriseoirí agus lucht gnó Meiriceánach ag seoladh tuairiscí meallacacha ar an gcathair abhaile, agus an bús a cruthaíodh abhus ag cruthú bús eile thall a sheol ar ais go Páras arís, ag athneartú na toinne. Agus cruthaíonn tonn cuilithe. Ceoltóirí dubha na jazzmen, a bhformhór, iad in Arm Fionnachtana na Stát Aontaithe, agus nuair a scoireadh iad tar éis an chogaidh, shocraíodar ar cheol a bhaint as aer scaoilte na hEorpa in áit filleadh ar dhoirse plabtha dúnta ina gcoinne sa bhaile. Thugadar leo a gcuid rincí a d’fhreagair don cheol, leis, an foxtrot, agus an boston agus an biguine féin ón Muir Chairb a raibh crainn phailme ag lúbadh na ngéag ann faoi thathaint na gaoithe ón bhfarraige.

Bhí stráicí móra den tseanchathair le scuabadh chun siúil, an chuid de na dúnta cosanta a scriosadh sa chogadh mór á nglanadh agus ceantair chónaithe le tógaint ina n-áit. Bhain na dúnta le seanré ar gach slí, ina dtuiscintí míleata agus ina ndéantús, le bochtaineacht mhuintir an zone a chruinnigh thart orthu, agus ba chomhartha ábhartha ar les temps modernes iad a bheith á gcarnadh agus á leathadh mar bhunsraith atógála.

D’fhásfadh an Ville de Paris amach tharstu, amach thar sheanteorainneacha na cathrach a bhí socair leis na cianta, agus cuireadh fáilte roimh imircigh ó gach aird den Eoraip chun an atógáil mhór a dhéanamh i gcoincréit agus i smaointe, i ndamhsa agus i ndóchas. Bhíodar ag teacht cheana, ó cuireadh clabhsúr ar an ár, ach bhorr a líon aneas agus anoir, ó bhrúcht Réabhlóid na Rúise a scaoil tuile dhaonna eile faoi scáth sciortaí Marianne ag lorg tearmainn. Bhí sí fial faoina cuid ar chuma na ré, ach d’ardódh sí a sciortaí sciota go mínáireach chun na Giúdaigh a shocraigh síos fúithi a dhíbirt gan taise faoin gcinedhíothú in imeacht aon ghlúin chorraithe amháin.

Ach bhí rince gach áit ar an aer, tochas rince sna géaga, sna boinn, mar a bheadh mianach éigin bunaidh, anam gan srian nochta sa duine óg go háirithe, tar éis an áir, á rá leis a bheith ina steillbheatha fad a mhairfeadh sé. Níorbh fhada é a théarma mar a dhearbhaigh bás a dheartháireacha agus a ghaolta féin. Bhí imní éigin á ghriogadh laistíos den scléip, dealg éigin faoi bhun an tochais sna boinn nárbh fhéidir a stoitheadh ó phréamh, dordán íseal fola nach n-éistfeadh.

Bhí na scéalta uafáis ó na trinsí, ó Verdun, triallta ó bhéal go béal: timthriall tnáite na marbh. Agus ba dhíbirt na marbh, leis, a bhí sna céimeanna ar chláracha, sa tadhall fáiscthe idir fir is mná, idir béal dlúth craorag agus béal.

Válsáil sluaite sna sráideanna istoíche le tionlacan cairdíní agus bainseónna ag féiltí an Sainte Cathérine agus aon sainte shaolta nó neamhshaolta eile a bhí á fógairt inniu chun bualadh amach anocht. Níor ghá gaoth an fhocail féin chun na seolta a ardú. Amhráin á scaipeadh ar mhórbhileoga sna cearnóga, an gléas raidió á fheistiú in árasáin leis an leictreachas, agus na Cluichí Oilimpeacha féin le teacht go Páras. Póstaeir á ndearadh cheana.

Lúthchleasaithe fireanna, lámh sínte caol díreach san aer, gualainn earótach nocht le gualainn nocht, básta go básta faoi éadach lín, ball fearga faoi scáth an fleur de lys, mar a bheadh sliocht déithe na nGréagach ag cúiteamh sléacht na n-óg le Páras féin. In imeacht fiche bliain, bhainfí cor eile as uillinneacha na ngéag, shínfidís go borb, d’fheisteofaí éide, clogad, paca agus gunna ar lúthchleasaithe oilte eile, agus shatlóidís le tionlacan poimp práis ar na pavés ronds faoin Arc de Triomphe.

An seanfhaltanas a bhraith an Francach leis an Sasanach, ní raibh aon chuid den naimhdeas sin aige don Mheiriceánach. Go fóill. Fear ard, téagartha, folláin, déadgheal, croí mhóir an Meiriceánach, nó bean deaghléasta den fhaisean, í fíneáilte, tugtha do na healaíona, agus fonn uirthi pátrúnacht a dhéanamh agus a hollmhaitheas nuadhomhanda a roinnt ar an ealaíontóir Eorpach.

Bhí na prionsabail dhaonlathacha Phoblachtacha chéanna ag na Stáit Aontaithe agus a bhí dingthe sa Fhrancach. Den aon chraobh amháin a baineadh iad, agus ba iad na prionsabail sin a thug ar Mheiriceá teacht i gcabhair ar dhaonlathas na hEorpa in am an ghátair. Tarrtháladh Páras féin, baclainn na saoirse a bhí á tuairteáil ag gunnaí impiriúla, de bharr na hidirghabhála. Má bhí ciníocha eile míshásta leis an gcomhaontú iarchogaidh agus leis an Uachtarán Wilson, agus a gcúis acu, bhí an Fhrainc á haclú féin go mustrach an athuair leis na buillí troma inneonach a bhuail sí ar an namhaid leathchloíte trasRéine.

Bhraith an Meiriceánach gustalach, ealaíonta, saoirse i bPáras, an áit is fuinniúla inar fógraíodh an modernité, tuiscint a bhí ag stiúradh le flosc diamhair dhúshaothrú na péintéireachta, na dealbhóireachta agus na scríbhneoireachta faoi chló smiota na haimsire.

Bhraith an Meiriceánach aerach, leis, ar thairseach ré nua, an fhuascailt sin ó chúinge phiúratánach an bhaile a sheol an jazz leis anall ag leictriú an aeir i bPáras mar a bhí cumhacht an leictreachais á giniúint chun an chathair féin a chur ar taispeáint don domhan mór. Le spleodar Francach, ach ar an dul Meiriceánach, feistíodh innealra leictreach agus soilse gáifeacha i bpáirceanna siamsaíochta a lig do na sluaite bheith amuigh istoíche ag seoladh le sruthanna uisce, ag marcaíocht ar chapaill adhmaid lena seitreach leictreach, agus ag dul abhaile traochta i mearthraein an Métro.

Mheall vedette lom Néagró na siamsaíochta Josephine Baker na sluaite go dtí le show lena rincí collaí. Í ag tuirlingt ar stáitse i mbáillín criostail, crios scáinte bananaí ar a coim sheang faoina brollach nocht á mheabhrú go raibh bunmhianach gnéasúil riamh sa saol bundúchasach ach é sin leis a thabhairt chun míneadais ón sabhána agus ón bhforaois.

Bhí an dá thonn reatha aniar agus anoir tosnaithe cheana féin ar chnagadh in aghaidh a chéile i saol na polaitíochta san Eoraip, agus mhairfeadh suaitheadh na dtonn sin i bPáras go dtí go ndéanfaí iad a thaoscadh i mbrúchtadh ollmhór na dtríochaidí, agus an Dara Cogadh Domhanda.

Ach bhí le show le cur ar stáitse go fóill sna Folies, agus taispeántas nua Les Oiseaux des Folies á chleachtadh faoi stiúir chóiréagrafaí Shasanaigh, Doris Birch. Ba í Mistinguett, Jeanne-Marie Bourgeoise, iomráiteach, an príomhrinceoir agus amhránaí. D’iniúchadh sí glanachar na mbuíonta rinceoirí, in éineacht le dochtúir leighis uaireanta, sna seomraí cleachtaidh le géire bhorb na cigireachta.

Madraí pioctha ar iall aici, nó chihuahua slíoctha ag gobadh a chinn as a mála láimhe, slat éabainn agus cloigeann nathrach airgid ar an mbarr aici lena sliasaid, scrúdaíodh sí gruaig, ingne agus lámha na mban óg, les girls, le heagla sneácha, salachair agus galar cnis. Bhí an t-amhránaí Maurice Chevalier le bheith ar stáitse ina teannta, flosc orthu arís tar éis don bheirt sos comhraic eile a fhógairt ina bpáirtnéireacht lasánta.

Bhí na rinceoirí féin tagtha as gach aird, as mórán tíortha san Eoraip, iad roghnaithe ar bhonn a gcumas rince, ach níos mó go mór ná sin, a dtoisí coirp, a scéimh, a neart agus a ngéaga.

Bhí cáil an tíogair ar an gcóiréagrafaí Doris Birch, agus dhruileáladh sí a cuid rinceoirí le beirt chúntóirí ó mhoch maidine. Thosnaíodh an cleachtadh gach maidin le haclaíocht théite, agus géarghá leis sa halla fuar i dtosach an gheimhridh. Bhí Nóra Buckley ar dhuine de na rinceoirí sin i mbun aclaíochta.

Ba í Nóra Buckley an colm bán, éan in ál Les Oiseaux des Folies.

L’HÔTEL DE MÉDICIS

Shiúlfá thar an Hôtel de Médicis, i rue Saint-Jacques, gan a fhios é bheith ann. Bhí an doras tosaigh, mar a bheadh ar ghnáth-thigh, ar aghaidh na sráide. Isteach tríd an halla agus in airde ar an gcéad urlár a bhí an seomra fáilte. Bhí leac crochta ar an bhfalla ar an mbealach isteach i gcuimhne ar ealaíontóir Meiriceánach, Duane Ensor, a chuir faoi san óstán ó 1970 ar feadh cúig bliana is tríocha. Gníomh ealaíne ann féin, ba léir, ab ea lóistín fadtréimhseach Duane.

Óstán gan aon réalt in aon chor a bhí ann, ná níorbh aon résidence buanchónaitheach é, agus bhí cuma an doichill ar an bhfeighlí nuair a chuas chuige an chéad mhaidin. Bhí a phus sáite aige i scáileán teilifíse agus é caite isteach i gcúits mar a bheadh seanbhalcais. Bhain seanchuisneoirí searradh astu féin ó am go ham sa chúlchistin i gcomhpháirt le crónán na teilifíse san oifig. D’fhanas féin ag stánadh ar an scáileán, chomh maith leis, go bhfaighinn a aird. Bean óg chnódhonn agus giobail ildaite uirthi ag iarraidh fáil amach as cás, d’oscail comhla fúithi nuair a theip uirthi an cuaille sleamhain a dhreapadh, agus caitheadh isteach í i ndabhach lathaí. Éirí amach agus tabhairt faoi arís, a páirtithe timpeall uirthi in airde sna frathacha á gríosadh. É seo ar siúl in aghaidh an chloig i seantúr a raibh cuma an doinsiúin air.

Ba é an dara huair agam é ag teacht an mhaidin sin. Bhíos ar tí éirí as níos luaithe, trácht moch na cathrach ag brúchtadh fuíll i mo shúile agus i mo scamhóga, agus mé ag brú ar chlog an dorais gan aon toradh a fháil. B’ait liom é bheith faoi ghlas, ach b’in é mar a bhí. Chromas idir dhá bhrú chun radharc a fháil isteach trí pholl na litreacha féachaint an raibh éinne ag teacht. Fiosracht faoin áit a thug ann mé agus Chambres de Voyageurs – Prix Modérés ar an bhfógra a choinnigh ann mé. Bhí na litreacha ar an bhfógra féin tréigthe, ach b’fhéidir iad a dhéanamh amach. Bhíos ar tí cur díom nuair a tháinig an feighlí aniar aduaidh orm chun an doras a oscailt.

‘Táim anseo le deich neomat gan aon toradh á thabhairt orm,’ arsa mise leis agus mé ar mo chorraghiob ag féachaint in airde air os mo chionn. An clab d’eochair dírithe aige siúd idir mo dhá shúil.

Bhraitheas go raibh beirthe orm agus mé ag iarraidh spléachadh a fháil in aisce ar thaispeántas stáitse istigh. Ach thángas chugam féin go tapa.

‘Ní fhéadfadh aon toradh a bheith tugtha ort nuair is mise a scaoileann an glas,’ a d’fhógair sé orm go grod. ‘Tá an cloigín múchta….Tuigeann tú cad chuige í seo,’ ar sé go tarcaisneach, á ropadh sa doras.

‘Ná bíonn éinne ann i gcaitheamh na hoíche?

‘Cad is dóigh leat atá á rith anseo?’ agus a chúl liom.

‘Táim ag lorg seomra. Fadtréimhseach.’

‘Encore un, duine eile fós agaibh. Fear meánaosta ar thóir na hóige… nó…b’fhéidir go bhfuil tú ag iarraidh dul ag péinteáil,’ ar sé, agus é ag déanamh breacléamh ar an gcuma a bhí orm. Bhíos tar éis a bheith ag siúl sa Jardin du Luxembourg.

‘Más ea, cuir as do cheann ar fad é, b’éigean dom péintéir a chaitheamh amach seachtain ó shin, bhí an seomra scriosta le brocamas.’

Pé rud eile a bhain leis, bhí sé géarchúiseach ach ní rabhas chun a theallaireacht a scaoileadh leis.

‘Is géar a theastódh péintéir féin uaibh’, a dúrt ag díriú mo shúl ar an bhfógra.

Thug sé cic don doras agus d’oscail. Péire ruinnéirí air.

Dúrt leis go bhfillfinn níos deireanaí, mar gheall ar an bhfáilte chroíúil a chuir sé romham, ach lean sé ar aghaidh isteach gan aon aird a thabhairt orm. Níor bhain m’iarracht ar íoróin aon bharrthuisle as ach a choisíocht a ghéarú.

‘Cén t-am?’ a bhéiceas ina dhiaidh, gan scaoileadh leis.

Stad sé agus é ar tí doras gloine a dhúnadh ina dhiaidh.

‘Cén t-am? Cén t-am? An t-am a thógfaidh sé orm mo chúraimí maidine a dhéanamh quand même, ní bheidh a fhios agam faic nó go nglanfaidh daoine leo agus go nglanfar na seomraí.’

‘Tiocfad ar ais timpeall a haon déag mar sin?’

‘Comme vous voulez. Ach níl aon seomraí single fágtha agam.’

Níor thuigeas go ceann i bhfad cad a thug ar ais mé.

Fear ard sna daichidí luatha agus súile grinne aige, folt casta liath, geansaí agus péire jeans air, Maurice ab ainm don úinéir. D’éirigh liom a mhíniú dó go raibh seomra uaim ar feadh ráithe ar a laghad. Scrúdaigh sé mé ón gcúits le leathspéis éigin nuair a chuala sé ráithe, agus ansin lean sé air ag féachaint ar an teilifís gan an fhuaim a ísliú leis an gcnaipire fáiscthe ina dhorn. Nó, go liobarnach ina dhorn, mar go mbeadh air an iomarca fuinnimh a ídiú lena fháisceadh.

‘Seomraí dúbailte amháin atá fágtha’, ar sé leis an teilifís.

Ba é an dara huair nó trí aige á rá liom é. Bhíodar saor, fiche euro nó faoina bhun san oíche, céad sa tseachtain ar feadh ráithe. Bhí na seomraí single beag ar aon nós a dúirt sé, agus dá dteastódh uaim aon obair a dhéanamh sa seomra níor mhór dom ceann dúbailte a bheith agam.

Bhí carn málaí cúlphacairí caite thall i gcúinne.

‘An bhfuil bord sna seomraí dúbailte?’

‘Bord beag. Ar éigean a bheadh slí do bhord féin sa seomra singil.’

‘Idirlíon?’

‘Wi-Fi ar fud an tí. Tabharfad duit an pasfhocal má bhogann tú isteach. Ní thógaimid cártaí creidmheasa, dála an scéil. Airgead tirim nó seiceanna tarraingthe ar chuntas Francach amháin.’

Bhraitheas an stuacacht ag éirí aníos tríom. Ní bhogfadh faic amach é ach diongbháilteacht agus d’éirigh liom cnaipe na leisce a aimsiú ann i gcaitheamh na mionchainte. Nuair a thuigeas gurbh é a bhí agam, choimeádas sáite ina lár é mar a bhraithfeá breac ar dhorú. Mheasas gurbh fhearr na seomraí a thriail ar bharr an tí ar fad, ceann ar aghaidh na sráide agus ceann ar chúl. Ghabhas mo leithscéal leis, á rá gur thuigeas go raibh sé faoi bhrú agus nár theastaigh uaim breis cur isteach a dhéanamh air.

Dhéanfainn mo shlí féin in airde go dtí na seomraí. Dúirt sé liom eochracha dhá sheomra in airde a thógaint, ceann acu cóirithe nár chóir baint leis an gcóiriú ann agus an ceann eile gan chóiriú go fóill. Bhí córas éigin, dá dhoiléire é, i bhfearas.

Thugas liom na heochracha do 26 agus 28 agus dhreapas in airde. Gan aon ardaitheoir sa tigh agus an staighre ag tabhairt faoi mo choiscéimeanna. B’fhéidir cothromaíocht rithime nár chuir strus rómhór ar an staighre ná ar an dtigh a aimsiú, trí ghreim a bhreith ar an ráille agus gan meáchan an choirp a luí róthrom ar na céimeanna. Cheartódh an ráille féin tú trí bhogadh amach thar imeall an staighre, dá luífeá rómhór ina choinne, mar a dhéanfadh easnacha bosca ceoil agus seordán acu. Idir seordán an ráille agus gíoscán na gcéimeanna bhí an-cheol ag an dtigh. Saghas váls in airde ab ea an dreapadh. Thógfadh sé na míonna orm an rince a dhéanamh go seolta idir ráille agus céim.

Bhí an doras sa seomra os cionn na sráide ar oscailt cheana. Dhruideas uaim le fuinneamh é agus chleatráil carn buidéal sa mhullach ar a chéile mar a scuabfaí pionnaí in áiléar babhlála in aon straidhc amháin. Ligeadh glam borb ó sheomra ag bun an phasáiste. Ní fhaca riamh oiread buidéal in aon seomra amháin cheana, in airde ar sheilfeanna, istigh faoin leaba, i gcófra oscailte le hais na leapa, agus fiú ag máirseáil amach ar an mbalcóin bheag os cionn na sráide. Bhí slí chúng idir muir na mbuidéal ón leaba go dtí an doras, agus ar aghaidh go dtí an bhalcóin. Ba é an t-iontas é nach raibh níos mó díobh leagtha agam, a gcuid O-nna ag caochadh aníos ón urlár mar a bheadh goib éisc béal in airde i mbosca. Chroch an páipéar anuas ón bhfalla sa chúinne agus tocht spúinse a raibh mantanna bainte as a bhí ar an leaba. Thug trí choiscéim go dtí an bhalcóin mé, a raibh slí chun seasaimh ar éigean ann, agus radharc amach uaidh ar dhíonta na dtithe máguaird. Bhí fliuchán beag éigin á dhéanamh ag an maidin agus d’éirigh siosadh an tráchta aníos na ceithre urlár ó bholg na sráide mar a bheadh bogfhriochadh á dhéanamh thíos ar bhagún. Díon an Panthéon, líomóid gheal, ag gobadh aníos as an gcomharsanacht. Bothán éanlaithe ar dhíon tí. Oigheann stáin faoin díon a bheadh ann sa samhradh, agus ní raibh aon mhuinín mhór agam as teas cóir i gcaitheamh an gheimhridh. Bhí an bhalcóin go mór ar a shon, bheadh radharc ar chuid éigin den chathair uaidh, agus comharsana éigin le feiscint.

Bhogas liom go dtí an seomra eile. Gan aon bhalcóin ann, bhí sé cóirithe, agus radharc amach ar chúl tithe eile uaidh. Bhí na cláracha adhmaid thart ar an mbáisín níocháin bog ag an bhfliuchadh a bhí faighte acu, agus brat leagtha anuas orthu go tuathalach. Thugadar faoi mo bhróg. É glan a dhóthain, ach ní rabhas ach neomat ann nuair a réab liúireach agus eascainí an chodlatáin béal dorais trí na fallaí. Más ina chodladh a bhí. Dheineas cúpla casacht, féachaint an bhfreagródh mo dhuine mé, ach níor tugadh aon toradh orm. Bhí bord beag ag an bhfuinneog a raibh slí air do chóipleabhar. Ní raibh mórán airgid agam le caitheamh ar lóistín. Gheobhainn árasán le roinnt i gcomharsanacht eile ar phraghas an óstáin, ach bhí an t-óstán féin in áit bhreá, agus é taobh leis an Jardin du Luxembourg.

Bhí Maurice sáite sa teilifís i gcónaí nuair a bhaineas amach é. Bhraitheas go raibh triail éigin á cur aige orm, féachaint cad a déarfainn i taobh na seomraí. Dúrt go rabhadar go maith ar an airgead, go háirithe agus iad cóirithe. Níorbh fhiú scéal na mbuidéal a chasadh leis. Pé rud a tharla, d’ísligh sé fuaim na teilifíse agus dúirt sé gurbh é uimhir a 2 an seomra ab fhearr sa tigh agus go bhféadfainn féachaint air.

‘Ní fhanadh Duane riamh in aon seomra eile ach uimhir a 2,’ ar sé.

‘Agus cad a d’imigh ar Duane?’

Bhain sé an searradh ba lú as a ghuaillí.

‘Níl a fhios ag éinne cad a d’imigh air. Pé scéal aige é, ní shásódh aon seomra eile é ach uimhir a 2. Tabhair leat an eochair ansin agus féach isteach. Seomra fadtréimhseach é, oigheann agus fáinní leictreacha ann chun cócaireachta.’

‘Cá bhfuil an seomra?’

‘Leathstaighre díreach in airde.’

Seomra leis féin ab ea uimhir a 2, leaba ard iarainn ann agus spriongaí cearta faoin tocht crua, báisín mór níocháin, scáthán nach raibh scoilte, fuinneog a d’oscail amach ar an gclós ar chúl, agus slí ann. Dath donn dorcha ar na fallaí, bhí an chuma ar an seomra gur leis féin a bhí sé gan aon chomharsa ó thaobh an staighre ar a laghad. Bhí bord cuibheasach mór ann, arbh fhéidir cúpla leabhar nó trí a fhágaint air. Níos tábhachtaí ná sin féin, bhí an dá fháinne chócaireachta feistithe le hais na fuinneoige. Thriaileas iad a chur ar siúl, agus d’oibrigh. An t-oigheann mar a chéile ag pingeáil.

Níorbh aon dóithín é Duane.

Shíneas ar feadh cúpla neomat ar an leaba.

‘Bhuel, Duane, a bhuachaill, tá súil agam go bhfuil pé meanma a bhain go dearfach leat fágtha i do dhiaidh anseo agat agus an fuíoll eile tugtha leat trasna an Atlantaigh nó go tóin poill pé áit a chuais,’ arsa mise leis an seomra os ard.

Thugas réamhíocaíocht an mhaidin sin do Maurice. Tháinig anam ann agus an gnó idir lámha, faoi mar nach raibh san iompar eile aige ach réamhbhabhtáil.

Rud ab annamh sa Fhrainc, ní raibh aon ualach páipéir le síniú chun an gnó a dhéanamh, ach bileog amháin. Bhogas mo chuid stuif isteach cúpla lá ina dhiaidh sin.

ATHCHUAIRT AR PHÁRAS

Bhí tréimhsí caite agam i bPáras, sna seachtóidí luatha, ag dreapadh staighrí chomh fada le seandaoine ina gcuid árasán, ag tabhairt braillíní glana, torthaí agus iógart chucu. Colis a thugaimis ar na málaí. Thugas gean do na seanóirí. Cearrbhach gairmiúil a gcaithinn an nuachtán Cumannach L’Humanité a thabhairt chuige agus a gcuirinn geall i dtábhairne PMU dó ar na capaill, ‘is fearr pronostiqueurs – nodairí capall – na gCumannach ná éinne,’ a deireadh sé liom mar mhagadh cé gur anarchiste áitithe ab ea é féin. Bhí an anarchisme tar éis é a thabhairt go dtí prochóg ag barr tí gan aon ardaitheoir agus na cosa teipthe air. Bhí bean uaibhreach ann a mhaígh gurbh í a thug an teileagram gur suncáladh an Lusitania go dtí Roosevelt, agus dídeanaithe de chuid na Rúiseach Geal ag guí ag scrínte deabhóide ina seomraí go gcuirfí an teitheadh ar na Boilséivigh, seasca bliain tar éis na Réabhlóide.

Agus ansin, Miss Paris 1916, a giall creimthe ag ailse is fós a raibh rianta dá háilleacht mheata ina ceannaithe, La Belle qui fut heaulmière. Ise a d’eachtraigh dom an chéad uair i taobh na mná sna Folies Bergère.

Thugas an dara féachaint agus trí ar Miss Paris 1916, agus gan mé ábalta an tseanbhean os mo chomhair agus an bhean sciamhach a bhí, a thabhairt i leith a chéile. Shín sí fótagraf sepia de bhuíon rinceoirí na Folies Bergère chugam ó 1920, a gcosa san aer i gcuilithe an rince. D’fhéachamar sna súile ar a chéile, agus las soilse stáitse ó shaol eile ina súile siúd.

‘Sin mise an uair sin,’ ar sí ag síneadh méire i dtreo duine díobh, bhíos an-álainn táimse á rá leat’.

‘Is tú a bhí.’

‘Bhí na fir fiáin i mo dhiaidh. Chaití pósaetha chugam gach oíche ar stáitse tar éis an spectacle, agus bhíodh bláthanna agus cuirí amach i gcónaí romham sa seomra feistis.’

Rinc an solas ar a haghaidh laistigh d’fhuinneog, in airde faoi dhíon an tí, agus tháinig anam na scéimhe inti an athuair.

‘An íosfaidh tú do chuid iógairt anois, thugas beart nature chugat?’

‘Beidh sé anois agam.’

D’fheistíodh cuid de na seanmhná iad féin do chuairt an petit frère, uair nó dhó sa tseachtain, agus gan an ola dhéanach iomlán faighte ag a gcuid mianta coirp. Staid na ngrást a bhí sroichte aici seo, ach le linn dom í a chothú, faoi mar a rithfeadh sé léi gan cuimhneamh, a dúirt sí liom gur Éireannach ab ea an bhean ba chóngaraí di ar an stáitse. ‘Anglaise’, a bhí ráite aici, ‘ar do nós féin’, ach thuig sí gur Éireannach mé. Shín sí cárta poist d’eaglais an Madeleine chugam. Dubh is bán, crainn ón dá thaobh den tsráid, agus gan ach dhá fheithicil ar an mbóthar. Ceann de shraith chártaí poist na haimsire, chaith sé. D’fhéachas ar a chúl. Bhain an síniú i ndúch, nach raibh tréigthe ach ar éigean, geit asam: Nóra Buckley – Ellen Daunt agus cúpla líne as amhrán, ‘Et la blanche colombe, Qui chante jour et nuit’. Gan aon stampa ná marc stampáilte. Dhá líne agus síniú.

‘An cuimhin leat cá bhfuairis é seo?’

‘Níl aon chuimhne agam air. Tá sé i measc mo chuid stuif riamh. Tu peux la garder, mon petit frère je n’en aurai pas besoin. Je suis très fatiguée… Coimeád ar fad é, a fhir óig, níl aon ghnó agam de. Táim traochta amach….’

Chuireas chugam i dtaisce é. Pé dícheall a dheineas ar a scéal a fháil, bhí fuar agam. Bheadh a scéal féin chomh spéisiúil le scéal éinne, ach pé uair roimhe sin a dheineas iarracht ar í a bhogadh amach thagadh gléas sna súile aici, agus is í Miss Paris 1916 a shoilsítí. Chaitheas ligint di. Idir spúnóga iógairt, d’inis sí dom go dtugtaí La Colombe mar leasainm ar rinceoir na hÉireann.

‘Nóra, nach ea, a bhí mar ainm uirthi?’ a d’fhiafraíos.

‘Oui, c’est certain, Nóra… Et Hélène aussi.’

‘Comment Hélène, et Nóra?’

Ach níor thug sí aon toradh orm. Bhí an scéal níos casta ná mar a cheapas, dhá ainm agus dhá shloinne.

Agus b’in a raibh ann de. Cárta poist den Madeleine ó thús an fichiú haois. Bhí sé crochta anois agam ar an bhfalla san óstán, taobh leis an scáthán os cionn an bháisín. Mura raibh Nóra Buckley aimsithe agam fós i bPáras, bhí an cárta ar ais sa chathair. Bhíos áitithe ar a scéal a fhí le chéile, nó ar a laghad, a mhéid a luigh a scéal faoin gcraiceann agam féin a nochtadh.

Bhí bean de mo chine féin ann darbh ainm Nóra Buckley, ach is beag eolas a bhí le fáil ina taobh i measc na seanmhuintire agus chuadar siúd in éag gan aon cháipéis nó taifead a fhágaint ina ndiaidh. Loisceadh málaí litreacha a bhí ann tráth, a chuala, agus ba thrua nach bhfuaireas greim orthu sin a dúradh. Sea, a raibh d’fhianaise ann imithe ina deatach. Ní raibh de thuairisc ar an Nóra Buckley úd ach gur bhean rialta í, agus go raibh sí imithe gan tuairisc a measadh. Ní raibh an t-ord féin ar eolas ag an té a dúirt liom é, aintín chríonna nach raibh aici ach scéal scéil, ach d’éirigh liom clárúchán breithe Nóra Buckley áirithe in 1892 a aimsiú i dtaifead paróiste tuaithe na muintire, á thuairimiú gurbh í an bhean chéanna í. Ach arbh fhéidir, ar thalamh an domhain, gurbh í an bhean chéanna í? Is mó Nóra Buckley a bhí ann sna dúichí sin, agus an rabhas féin ag brú mo ghaoil shinseartha ar scéal i mbarr bata éigin? Bhí taithí mhaith agam ar ghaolta a cheil scéalta nár oir don insint ba mhaith leo féin a bheith ar an teaghlach, aon eachtra scannalach nó náireach a mhúchadh, agus nocht cuid de na scéalta ceilte sin níos mó i bhfad ná codanna den insint oifigiúil. Ach cad a bheadh le ceilt ag bean rialta? Conas a tharlódh sé go raibh sí ina rinceoir sna Folies Bergère agus ina bean rialta? Spreag a leithéid de smaoineamh mo chuid samhlaíochta. Thugas faoi insint ar an scéal a chruthú, bunaithe ar chur-igcás, mar a dhéanfadh scríbhneoir nach mbeadh mórán airde aige ar na fíricí. Cuir i gcás gurbh í an Nóra Buckley chéanna í, cén scéal a bheadh aici?

Fuinneog sa chúinne taobh leis an mbáisín, agus an sorn ón taobh eile de, a lig solas an lae isteach. Saisfhuinneog ab fhéidir a oscailt gan dua, agus a haghaidh siar ó thuaidh, thagadh an chuid is gile den solas isteach san iarnóin. Díonta tithe na comharsanachta amuigh, an clós thíos fúm, agus an Jardin du Luxembourg ina ndiaidh sin, ach gan é le feiscint. Bhí an leaba taobh thall in alcóv. Cófra beag bia tirim leis an bhfalla, cuisneoir taobh leis an sorn, agus bord is cathaoir le falla idir an báisín agus an doras. Bhí seanchathaoir uilleann agus boirdín lampa taobh leis an leaba. Cláracha nochta ar an urlár, iad dubh, agus ruga saor leata orthu. Níor threisigh an dath dorcha donn ar an bhfalla leis an ngile sa seomra, agus chaithfí an solas a lasadh luath ar maidin, nó déanach tráthnóna.

Bhí an seomra ciúin i mbabhtaí. Cé go raibh an doras i leataobh ón staighre, bhí gleo ag na cúlphacairí anuas na céimeanna agus iad ag imeacht leo amach ar maidin. Chuirtí an tigh faoi ghlas istoíche ag meán oíche, ach d’éalaíodh cuid acu isteach tríd an mbealach éalaithe ar chúl.

Dheineas iarracht ar bheith istigh an uair is ciúine a bhí an tigh, tar éis a deich ar maidin agus san iarnóin. Fuaireas ticéad léitheora i leabharlann Sainte-Geneviève ar an Place du Panthéon agus bhaininn amach é uaireanta dá mbeadh suaimhneas uaim. Bhí fuílleach caiféanna Internet timpeall, agus bhuailinn isteach iontu sin dá mbeadh aon ghnó agam ar an Idirlíon.

Bhí roinnt leabhar agam ar an urlár taobh leis an gcathaoir uilleann, agus chrochas cúpla clár a cheannaíos sa siopa crua-earraí, an quincaillerie taobh leis an óstán, chun an chuid eile acu a iompar. Thugainn sealanna ag cuimhneamh ar fhocail, ar nós quincaillerie féin, ar chuala cannaí stáin á gcnagadh go héadrom in aghaidh a chéile ann. Bhí ledger groí scríbhneoireachta, mo pheann tobair Waterman, agus ríomhaire glúine ar an mbord. Bhí mo chuid ceoil lódáilte ar an ríomhaire. Bhí drochnós agam traic amháin a roghnú agus an cnaipe athsheanma a bhrú chun éisteacht leis as a chéile. Chaithfinn, a dúrt ar m’fhocal féin, an nós sin a bhriseadh. Bhí seomra eile lastuas agus satailt le clos tríd an tsíleáil. Ba chuma i rith an lae é, ach uaireanta bhaineadh sé codladh na hoíche díom. D’fhuasclaíos an scéal lá, nuair a bhuaileas leis ag teacht anuas an staighre go moch ar maidin. Ag dul ag rith a bhí sé, Seapánach, ar sé, ag brostú tharam.

Matamaiticeoir sa Sorbonne a bhí ann. Níor thuigeas cén fáth a bhfanfadh matamaiticeoir ón Sorbonne in óstán dá leithéid, ach gach duine agus a anró féin aige mar a deirtear. Murakami a bhí air, agus ní fhaca riamh é ach go raibh bróga agus feisteas reatha air. Chonac ina dhiaidh sin é sa Jardin du Luxembourg agus cosán dearg déanta aige ar an timpeall. D’éirigh liom é a theanntú lá ar an staighre ag teacht isteach óna sciuird reatha. Gan allas féin leis, bhí sé chomh friseáilte le hubh circe amach as an bprompa sa tuí.

‘Cá mhéad timpeall a dheineann tú in aon chor thall?’ a d’fhiafraíos.

Leath straois air.

‘Braitheann sé ar an gcruachás Matamaitice a bhíonn i mo cheann. Uaireanta, dá chasta dá mbíonn sé, zónálaim amach ar fad, agus caillim an comhaireamh. Ach deich, ar a laghad, lá ar bith.’

‘Cá mhéad ciliméadar é sin, n’fheadar?’ arsa mé le hiontas.

‘Dhá chiliméadar sa timpeall, sin fiche. Slán.’

Phreab sé in airde staighre ina x caol ailgéabrach. Matamaiticeoir, cinnte, a bhí ann.

Bhí comharsa amháin agam ón taobh thall den alcóv, a leaba siúd sínte lena ais ba léir. Meiriceánach, ar an gcaismirt ardghlórach a dheineadh sé agus é ina chodladh. D’éirigh liom caint a chur air lá.

Don Zabriskie, – ‘agus e leis mar atá sa scannán’ – a dúirt sé a bhí air, as ‘north Phili’. Níor thuigeas féin an tagairt do ‘north Phili’ ach gur cathair Philadelphia a bhí ann. ‘William Driscoll’, arsa mise leis, a bhí orm féin.

Spéaclaí dubha air, é téagartha, íseal, gan bearradh le seachtain, T-léine, gruaig fhada dhubh fós, sna caogaidí déanacha a mheasas. Cheapas gur rockstar nár chuala trácht riamh air ab ea é, nó cara do chara do dhuine de roadies Bruce Springsteen, ach níor mhaith liom dul ródhian air. Bhí sé beagán leochaileach. Bhí sé chomh leochaileach sin, chun an fhírinne a rá, gur bhraitheas na plaoscanna ubh ar fud chéimeanna an staighre. Steallta cainte uaidh, é ag spídeáil.

‘Opiates, sin iad is measa duit, man,’ ar sé glan amach, gan mise ach á fhiafraí de ar thaitin Páras leis.

Cuireann sé gothaí an dornálaí air féin, ag bocsáil an aeir. Bíonn orm druidim uaidh, agus cúlaím beagán le heagla go leaindeálfadh ceann strae nó go bhfaighinn pleancadh idir an dá shúil. Aire do na huibheacha, a deirim liom féin.

‘Bíonn drochoíche agam ó am go chéile, lán de na soilse funny farm sícideileacha man, an full metal jacket, an whole show, téim an babhta ar fad leo go gcloisim an clog agus gan ina sheasamh ach mé féin…’

‘An clog aláraim?’ a fhiafraím, go hamaideach, ach ní haon mhaith é, níl sé ag tabhairt aird ar bith ar mo cheist, ná orm féin. Druidim síos céim eile fós uaidh.

‘…síneann siad mé, cá bhfuilim a deirim, agus seo mé ag croitheadh mo chinn, ag iarraidh…táim ar mo ghlúine, tá fuil le mo shrón, tá na opiates ag magadh fúm ó imeall an chró, gach ceann díobh faoina hata féin mar atá ar Popeye Doyle in The French Connection, iad all lined up and ready to go, agus an mullán bán leis féin, an sliabh bán beannaithe holy mountain holy shit oiread mála plúir de, táim ag caint ar mhála man ceann de na málaí full bags sin – chomh teann le tóin a bhfuil do cheann ag rá le do lámh breith uirthi ón gcúl agus í ag siúl romhat – a bhíonn acu ar chúl diner do na pancóga, mála na málaí man, agus sínim mo lámh ’dtí an chruach chun lán mo dhoirn de a sciobadh, táim fós ar mo ghlúine, ach tá an glove trom-mheáchain orm, heavyduty, heavweight, agus ní féidir an púdar naofa a sciobadh, ná bac lán do dhoirn ach oiread de a ghreamódh de bharr do lúidín féin, gan an glove a bhaint agus tá an iall agam anois idir na fiacla agus táim ag stracadh le m’fhiacla, gotta get this glove off man, nó táim right off this planet, it’s bye bye Zabriskie, is tíogar mé agus tá an zebra cleaimpeáilte agam, grrrrrrrr, tá blas na fola i mo bhéal anois ó mo shrón agus i mo bhéal tíogair ón zebra agus I want more man, I gotta have my doggy yum-yums agus tagann séideán gaoithe as áit éigin, nó ligeann an slua liú – b’fhéidir gur uathu siúd é – agus iad ag rá don’t do that…c’mon Zabriskie get up offa your knees agus chím na focail féin ag éirí san aer mar atá ag Doonesbury ina strip, c’mon Zabriskie get up offa your knees nó beidh an babhta thart, agus scuabtar an mullán bán chun siúil, séideann sé san aer agus tá sé ina scamall bán ag imeacht os a gcionn, cropduster ag sceitheadh scamaill anuas, agus scaoilim mo ghreim ar cheathrú an zebra, agus éirím i mo sheasamh agus fuil ag sileadh liom, agus dírím mo dhá lámh san aer ag iarraidh breith ar an scamall bán, agus ardaíonn an slua liú eile, agus an scamall bán ag tuirlingt ar a gceannaithe siúd, agus NO WAY don’t blow away the holy mountain ag teacht as mo bhéal féin, ach ceapann an slua go bhfuilim ag ligean gártha an bhua, I nailed the sonofabitch nó I nailed the motherfucker good and dead to the canvas agus ní chloiseann éinne beo mé ach mé féin os cionn an tslua agus all the way Zabriskie all day a day at a time á rá ar chúis éigin acu siúd….

Chuimhneoinn orm féin arís sula bhfiafróinn de Zabriskie conas a thaitin Páras leis.

Dream suaite ab ea roinnt de thionóntaithe buana an óstáin.

Bhí na nuachtáin fós lán de scéalta san fhómhar i dtaobh líon na seanóirí a fuair bás sna míonna roimhe sin i meirfean marfach an tsamhraidh. Gach aon uair a d’fhéachainn ar nuachtán bhíodh líon na marbh ardaithe, na mílte eile díobh, ag róstadh sna seomraí stáin gan aerchóireáil agus Páras ar saoire. Gan dóthain adhlacóirí fós ann i Meán Fómhair chun iad a adhlacadh, bhí na coirp á gcoinneáil fuaraithe acu i marbhlanna na arrondissements.

Bhíodar sin féin lán agus caitheadh oighreadáin ar leith a oscailt do na corpáin chun nach lobhfaidís sula ndéanfaí iad a adhlacadh nó a chréamadh. Bhí na céadta seanduine fágtha gan éileamh orthu ag a ndaoine muinteartha, corpáin gan adhlacadh i bplá na fuarchúise.

Dá aite iad cuid de mo chomharsana féin, a chuimhníos, Murakami agus Zabriskie ar aon nós, ar a laghad ní rabhadar fuarchúiseach.

B’fhéidir gach aon ní a mhaitheamh, foréigean as fuil the féin, ach amháin an fhuarchúis.